Kardiyorespiratuar kapasite solunum, dolaşım ve kas sistemlerinin, oksijeni kullanabilme kapasitesidir. Bu kapasitenin rakamlarla ifade edilebilir hali için VO₂max (ml/kg/dk) terimi kullanılır. Vücut ağırlığının kilogramı başına 1 dakikada tüketilebilen maksimum oksijen miktarını ifade eder.
Kardiyorespiratuvar dayanıklılık, sağlığa ilişkin en önemli fitness bileşenidir. Kardiyorespiratuar kapasite ne kadar iyiyse koroner kalp hastalıkları riski de o kadar düşüktür. Düşük seviyede kardiyorespiratuvar kapasite, kardiyovasküler hastalıklar başta olmak üzere, tüm erken ölümler için riski artırır. --
8 yıl süren ve binlerce kadın ve erkek ile yapılan bu çalışmada, düşük fitness seviyesinin yüksek ölüm hızı ile ilişkili olduğu gösterilmiştir. Kalp gücü arttıkça, erken ölüm riski azalır.
Tüm dünyada olduğu gibi, Türkiye'de de ölüm nedenlerinin başında kalp ve damar hastalıkları gelir. Türkiye'de kalp damar hastalıkları, %36.8 ile en önemli mortalite sebebidir.
Kalp ve damar hastalıkları için, düşük VO₂max seviyesi önemli bir risk faktörüdür. İnaktif kişilerde koroner kalp hastağılı riski, aktif kişilere göre 2 kat fazladır.
Yediğimiz yemeklerle birlikte vücudumuzda kimyasal enerji oluşumu başlar. Fiziksel bir aktivite sergilediğimizde de bu kimsayal enerji mekanik enerjiye ve ısıya dönüşür. Bu ısı direkt kalorimetre ile ölçülür. Vücutta ısı üretim hızı, enerji tüketimi yani metabolik hızla doğru orantılıdır. Enerji tüketimi, ısıyı ölçmek yerine kimyasal yan ürünleri ölçerek de hesaplanabilir. Buna da indirekt kalorimetre denir ve ısı üretimini gaz değişimiyle hesaplar. Vücutta bütün enerji tepkimeleri oksijene bağlıdır. Isı üretimi ve oksijen tüketimi arasında doğrudan bir ilişki vardır.
Direkt kalorimetre, ısı üretimi için altın standarttır fakat kullanımı çok kısıtlıdır. Bu yüzden oksijeni ölçerek enerjiyi hesaplamak en yaygın yöntemdir. Çünkü direkt kalorimetre ile ölçülemeyecek dağ tırmanışı gibi aktiviteler portatif sistemlerle ölçülebilir.
Kısaca enerjiyi ölçmek için iki yöntem vardır:
⬩Yüksek yalıtımlı odacıkta ısıyı ölçen direkt kalorimetre
⬩Isının enerji eşdeğeri oksijeni ölçen indirekt kalorimetre
1 kalori, 1 gram suyun ısısını 14.5 °C’den 15.5 °C’ye çıkarmak için gerekli olan ısı enerjisi miktarıdır. 5 kalori ısı üretmek için 1 litre oksijen tüketmek gerekir. Hareketsiz halde oturan bir kişi, dakikada vücut ağırlığının kilogramı başına 3,5 ml/kg/dk oksijen tüketir. Buna metabolik eşitlik denir ve 1 MET ile gösterilir. 1 MET, 1 saatte kilogram başına 1 kilokalori enerji tüketimine eşittir. Neredeyse bütün fiziksel aktivitelerin oksijen ihtiyaçları yani MET değerleri ölçülmüştür. Hangi egzersizin ne kadar oksijen tüketimi ve ne kadar kalori üretimi sağladığını bu sayede biliyoruz.
VO₂max ölçümü, kardiyorespiratuar çalışma gerektiren yürüyüş, koşu, bisiklet ya da kürek gibi farklı protokoller kullanılarak yapılabilir. Hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın sonuç hep ml/kg/dk oksijen çıkar. Kalp gücü maksimal ya da submaksimal testlerle ölçülebilir. Fakat sporcu olmayan bireyler için maksimal derecede vücudu zorlamak tehlikeli olabilir, bu sebeple submaksimal testler tercih edilir. Submaksimal testlerde vücudun fizyolojik tepkilerinden biri olan kalp atım sayısına bakılır. Maksimal kalp atım sayısı ile maksimal oksijen tüketiminin yüzdeleri arasındaki eşitlikten yararlanarak VO₂max hesaplanır.
40 ml/kg/dk VO₂max değeri 39 yaşında bir kadın için mükemmel, 25 yaşında bir erkek için vasat, 50 yaşında bir erkek içinse iyi sınıfındadır. Sağlık için VO₂max seviyesi en az iyi sınıfında olmalıdır, bu da yaşa ve cinsiyete göre farklı miktarlarda oksijen demektir. Hedefi en iyi dayanıklılık sporcularından olmaya yönelttiğinizde ise 60 ml/kg/dk bile işinize yaramayacaktır.
English